سامانه اینترنتی شهرستان اسفراین

آبهای‌ سطحى‌ در ناحیة اسفراین‌ با توجه‌ به‌ ویژگى‌ بارش‌ بیشتر به‌ صورت‌ سیلابهای‌ فصلى‌ ظاهر مى‌شوند. رودخانة قره‌سو به‌ عنوان‌ اصلى‌ترین‌ رودخانة ناحیه‌ از ارتفاعات‌ قوچ‌ خوار سرچشمه‌ مى‌گیرد و شاخه‌هایى‌ فرعى‌ به‌ نامهای‌ گرماب‌، سرخ‌ آب‌، کال‌ ولایت‌، بیدواز، رویین‌، سنخواست‌ و جاجرم‌که‌از ارتفاعات‌آلاداغ‌سرچشمه‌مى‌گیرند، از سوی‌ شمال‌ به‌ آن‌ مى‌پیوندند که‌ از میان‌ آنها، تنها رودخانة بیدواز و رویین‌ جریان‌ همیشگى‌ دارند فدایى‌، 6- 8. بادهای‌ محلى‌ که‌ در ناحیة اسفراین‌ شناخته‌ شده‌اند، اینهاست‌: کف‌باد، بادچاچ‌، بادسیاه‌ خانه‌، باد نیشابور، باد قبله‌ و کوه‌ باد .

پوشش‌ گیاهى‌: بخش‌ قابل‌ توجهى‌ از زمینهای‌ ناحیة اسفراین‌ از جنگلها و مراتع‌ پوشیده‌ شده‌ است‌. در ارتفاعات‌ شمالى‌ و شمال‌ شرقى‌ درختان‌ و درختچه‌هایى‌ مانند پسته‌، انار، سماق‌، زبان‌ گنجشک‌، انجیر، زالزالک‌ و ارغوان‌ وجود دارد همو، 5. مراتع‌ ناحیه‌ نیز از گیاهانى‌ که‌ مصرف‌ دارویى‌ دارند، همانند شاه‌تره‌، گل‌ زرد، خاکشیر خاکشى‌، درمنه‌، گل‌ گاوزبان‌، کاسنى‌، ختمى‌ و شیرین‌ بیان‌ پوشیده‌ شده‌ است‌ .

حیات‌ وحش‌: ناحیة اسفراین‌ به‌ سبب‌ داشتن‌ مراتع‌ و جنگلها، زیستگاه‌ مناسبى‌ برای‌ حیوانات‌ وحشى‌ است‌، همچون‌ شغال‌، گورکن‌ و خرگوش‌ که‌ در دشتها، و آهو، روباه‌ و خوک‌ که‌ هم‌ در دشتها و هم‌ در ارتفاعات‌ دیده‌ مى‌شوند فدایى‌، 7. همچنین‌ قوچ‌ و میش‌ وحشى‌، بز کوهى‌، سمور، گربة وحشى‌، پلنگ‌، تشى‌ و کفتار به‌ ویژه‌ در ارتفاعات‌ سالوک‌ زندگى‌ مى‌کنند و تحت‌ حفاظت‌ ادارة محیط زیست‌ اسفراین‌ هستند. افزون‌ بر آن‌، انواع‌ مختلف‌ مار از جمله‌ افعى‌ و کبری‌ و انواع‌ پرندگان‌ مانند جغد، چوب‌ پا، سبزقبا، زاغى‌، کبک‌، تیهو، زنبور خوار، قرقاول‌، پرستو، لاشخور، گنجشک‌، بلبل‌ و بلدرچین‌ در ناحیة اسفراین‌ وجود دارند همو، 8. در گذشته‌ برخى‌ از انواع‌ مرغابیهای‌ وحشى‌ نیز در این‌ ناحیه‌ وجود داشتند.

 بافت فرهنگی و قوی منطقه

یکی از ویژگیهای شهرستان اسفراین وجود بافت متنوع قومی و مولفه های فرهنگی متفاوت آن است. اقوامی که امروزه در محدودیت این شهرستان زندگی می کنند. شامل: ترک ها، کرمانج ها، فارس ها، تات ها و بربرها هستند.

اکثر مردم این شهرستان در بخش های دامداری و صنایع دستی از جمله قالیبافی مشغول به کارند و درصدی نیز در بخش صنعت و خدمات فعالیت دارند. محدوده گسترده زیستی جغرافیایی هر یک از اقوام به دلیل پراکندگی و مهاجرت به درستی مشخص نیست ولی به طور کلی قوم فارس (تات) منطقه غالب شهر اسفراین، قوم کرد منطقه غالب شهر و بخش مرکزی و قوم ترک منطقه غالب شهر صفی آباد بوده و بربرها در روستای قاسم آباد و کلاته بربرها و عباس آباد و چند روستای دیگر ساکن هستند.

فارسی نیز زبان رسمی و اداری و آموزشی مردم اسفراین است. کانون و هسته اصلی این زبان شهر اسفراین و روستای نیش کیش، گنجدان و رویین با لهجه ای ویژه است و اقوام کرد ساکن شهر اسفراین که از طوایف کرمانج، کلهر، گوران شادلو، زعفرانلو، میلانلو، دیرانلو و توپکانلو هستند از نظر نوع گویش وحتی آداب و رسوم و پوشاک با یکدیگر تفاوت دارند.

تاتار، جغتای، تاش، تیموری، شهریاری و بغایری از جمله طوایف ترک اسفراین به شمار می آیند. موسیقی در میان این اقوام آمیختگی عمیق با تمامی شئونات زندگی شان دارد و بازگوکننده باورها، اعتقادات و بینش و تفکر اقوام این ناحیه است. موسیقی منطقه شامل موسیقی کردی و ترکی است و از انواع مقامها موسیقی ترکی می توان به تجنیس، شاختا، نالیش، و هر موسیقی کردی الله مزار، لو، هرای، زارنجی، ترغه و... اشاره کرد.

 پیشینه تاریخی

ناحیه اسفراین مانند سایر بلاد خراسان از سرزمینهای است که مورد توجه اقوام مهاجر بوده و در آن تمدنهایی با قدمت چند هزار ساله شکوفا شده است. تنوع آب و هوایی و وجود ارتفاعات، جلگه ها، دشتها و شرایط اقلیمی گوناگون زمینه مناسب زیست انسانها را در اعصار دراز تاریخ در این سرزمین فراهم آورده و از این رو ما در منطقه شاهد وجود تمدنهای پیش از تاریخ هستیم. به عنوان مثال در منطقه انجرلی و چهل دختران آثار به جا مانده شاهد این ادعا است. در زمان اشکانیان اسفراین از روستاهای مهم ابرشهر یا نیشابور امروز بوده است و اهمیت ویژه ای داشته است. در عهد ساسانیان نیز دارای شهرت و اعتبار بوده است که حتی شاهزادگان ساسانی در آن رفت و آمد می کردند. بنابراین دوره ساسانیان را می توان دوران شکوفایی و شهرت اسفراین دانست. در تاریخ ثعالبی راجع به فرار قباد پادشاه ساسانی از دست برادرش بلاش و آمدن او به اسفراین و ازدواج او با دختر دهگان اشاره شده است که این مطلب در برخی از منابع تاریخی دیگر به اندکی تفاوت آمده است حتی در شاهنامه فردوسی نیز به جریان خواستگاری و ازدواج قباد اشاره شده است.

قرار گرفتن اسفراین در مسیر جاده ابریشم نیز نقش و اهمیت این منطقه را در آن دوران روشن می کند. جاده ابریشم سندی بسیار محکم است که حکایت از غنای فرهنگی و علمی ایران اسلامی و شهرهایی دارد که در مسیر این جاده قرار گرفته اند و عناصر پیوند دهنده مراکز و کانون های تمدن اصیل ایران اسلامی بوده اند و اسفراین از جمله این کانون های فرهنگی وتمدنی است. در اواخر عهد ساسانیان و مقارن فتوح اسلام، اسفراین از شهرهای عمده بوده است. در دوران اسلامی در زمان خلیفه عثمان بن عفان در سال 31 هجری «عبدالله ابن عامر» اسفراین از بلاد خراسان را فتح کرد و در دوره بعد از اسلام اگر چه اسفراین چندین بار مورد حمله و تهاجم قرار گرفت و ویران شد ولی بطور کلی از بین نرفت و مردم با همت و تلاش خویش شهر را بازسازی کردند. در دوره افشاریه شهر قدیمی به کلی ویران شد و قنوات خشکید و مردم به محل فعلی شهر اسفراین که آنرا میان آباد می نامیدند کوچ کردند. در دوره قاجاریه نیز اسفراین آباد و دارای رونق فراوان بود که مشاهدات کلنل ییت در سفرنامه اش گویای آن است.

 روئین :دهکده چشمه سارهای جاری

دهکده توریستی و تاریخی روئین به علت دارای بودن موقعیت خاص جغرافیایی، و کوهستانی بودن منطقه و بافت تاریخی و فرهنگی به عنوان یکی از مهمترین روستاهای دارای قابلیت گردشگری و تاریخی در سطح بین المللی در خراسان شمالی محسوب می شود، این روستا جزء یکی از 16 روستای دارای بافت تاریخی و فرهنگی حائز اهمیت در کشور می باشد.

این روستا ، بسیار دیدنی و تاریخی در فاصله 26کیتومتری شهر اسفراین ، 51کیلو متری شهر بجنورد مرکز استان خراسان شمالی و 6 کیلو متری جاده اسفراین – بجنورد در یکی از دره های پر آب دامنه جنوبی کوه آلاداغ با جهت غربی شرقی قرار گرفته که از دو قسمت به نامهای پائین ده و بالا ده و یا نسر:قسمت پشت به آفتاب یا سایه و پَی رو که آفتابگیر و رو به آفتاب می باشد تشکیل شده و رود خانه پر آب و دائمی از داخل روستا عبور می کند. زبان مردم فارسی (تات) که نوعی گویش فارسی دری می باشد0

آب و هوای روستا به دلیل قرار گرفتن در بین کوهها و واقع شدن در ارتفاع 1670 متری از سطح دریا از نوع آب و هوای سرد کوهستانی که دارای زمستان های بسیار سرد و تابستانهای معتدل می باشد.

شرایط خاص آب و هوایی و مستعد بودن خاک این روستا بستر مناسبی برای کشاورزی و باغداری فراهم نموده است که بعضی از میوه های آن شامل انواع گیلاس و سیب،گلابی،گردو، انگور هلو و زردآلو می باشد علاوه بر محصولات باغی، عسل این روستا دارای شهرت خاصی در کشور می باشد.

علاوه بر اینکه اقتصا د اصلی مردم بر رکن کشاورزی و باغداری بوده ،تولید صنایع دستی و سنتی در این روستا به درازای قدمت خود روستای روئین می باشد چرا که نام روئین با پارچه ها ، چادر شبها ، حوله دستی و حمام و … در ایران شناخته می شود و از لحاظ کیفیت و نوع نقشهای بافته شده در سطح کشور منحصر به فرد می باشد.

به لحاظ معماری و تاریخی این روستا دارای بافت معماری با ارزشی بوده که در نوع خود در خراسان شمالی بی نظیر است. ساختمان ها ی این روستا به صورت پلکانی بر روی هم ساخته شده و حیاط هر منزل پشت بام منزل دیگری محسوب می گردد. ساختمانهای جدید با مصالح روز کمتر دیده می شود و بیشتر مصالح بکار رفته در ساختمانها مصالح بوم آورد و محلی بوده که عبارتند : از چوب ، سنگ،گل ،خشت خام.

این روستا دارای تعدادی محلات می باشد که بر اساس شیوه معیشتی مردم هرمحله نامگذاری شده است مثل محله داش پیلاد (محله آهنگرها)، محله صباغی ها (رنگرز)و …

در این روستا تعدا د زیادی کوچه با بافت خاص معماری که در اکثر موارد قسمتهایی از کوچه به صورت دالان و راهرو از زیر منازل مسکونی عبور می کند. با نامهای زیبا که به نوعی بر گرفته و بر خواسته از فرهنگ و آداب ورسوم مردم بومی آن منطقه می باشد وجود دارد که تعدادی از مهمترین این کوچه ها عبارتند از کوچه داش پیلاد،خواجه عماد ،کوچه گبرا (گبرها)،کوچه ملاها، رموها، شو قلعه، کوچه نمازی یا کوچه حمام ،سر ته علی ها، دیهو ،رده کمر دندو (زنبور) ،عندلیب،گر گه(گرگها)،بر برو(قوم بربر)، صباغی(رنگرز)؛اوغوری،کوچه ده بیدان؛توتستان،کوچه سراب، کوچه آسیاب و...

 تعداد چشمه های روئین

می توان دهکده توریستی و تاریخی روئین را به حق، کانون چشمه سارهای جاری لقب داد. در این روستا بالغ بر 59 چشمه جاری و روان وجود دارد که مهمترین آنها عبارتنداز:

1- چشمه فر نگا 2- سر چشمه 3- چشمه خواجه عماد 4- چشمه کوه 5- چشمه سرخانی 6- چشمه حیات 7- چشمه جخورام 8- چشمه زرگر9- چشمه گل میام10- چشمه زربیدان 11-چشمه آئین بهشت و000

یکسری اقدامات از سال 83 جهت معرفی این روستا به عنوان دهکده توریستی و تاریخی برداشته شده و طی بازدید آقای مرعشی رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درسال 83به عنوان یکی از روستاهای دارای قابلیت وتوسعه گردشگری مطرح شد ودر سال 84 نیز به عنوان یکی از 16 روستای دارای بافت ارزشمند تاریخی و فرهنگی محسوب می شود و مبلغ 130میلیون ریال اعتبار از طرف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری جهت تهیه طرح بهسازی به این روستا اختصاص یافت و از طرف استانداری خراسان شمالی نیز مبلغ 500 میلیون ریال در بحث گردشگری به روستای روئین اختصاص یافته است .

با توجه به امضاء تفاهم نامه با بنیاد مسکن در خصوص حفظ واحیاء بافت های تاریخی و فرهنگی این سازمان نیز اعتباراتی در جهت حفظ واحیاء بافت معماری روستای روئین در نظر گرفته است.

امید آن می رود که با همکاری مسئولین محترم شهرستان اسفراین ، فرمانداری ، شهرداری، بخشداری ،دهیاری وشورای اسلامی روستا در جهت معرفی ونصب تابلو در دو راهی روئین اقداماتی صورت گیرد چرا که مهمترین موانع که باعث شده این روستا برای مردم نا شناخته باقی بماند :

1-نبود زیر ساختهای مناسب گردشگری در روستا .

2-عدم تبلیغات مناسب می باشد.

 ویژگی های تاریخی:

 اسفراین شهری است زیبا دارای آثار تاریخی بسیار دیدنی، جغرافی نویسان مسلمان از جمله یعقوبی، مستوفی و صاحب کتاب حدود العالم آن را شهری آباد و خوش آب و هوا توصیف کرده اند.

این شهر زادگاه انوشیروان است. علاوه برآن، طبیعت زیبا، ابنیه تاریخی، امامزاده ها و غارهای طبیعی این شهر کهن، پیوسته آن را مورد توجه شرق شناسان قرار داده است تا جایی که « هرمان اندلت » کانادایی که کتاب ارزشمند نورالدین عبدالرحمن کسرقی ( کشف الاسرار ) را تصحیح نموده از کسرق دیدن کرده است. اسفراین یعنی ( Spehr Adwin ) که یک واژه پهلوی- اوستایی است، اسپهر به معنی آسمان نهم و آدوین که واژه آدینه نیز از آن گرفته شده تلفظ قدیمی و املای واژه آیین است، در واقع می توان گفت که اسفراین اجرا کننده آیین و مراسمات آسمان نهم بوده، هست و می باشد و این درحالی است که بعضی ها حتی تا آسمان هفتم هم به سختی رفتند. برای اسفراین نامهای زیادی آورده شده که از تکرار آنها پرهیز کرده ولی، یاقوت حموی مؤلف معجم البلدان به نقل ازابوالقاسم بیهقی درباره نام اسفراین نوشته است: اصل آن(أسپر آیین) بوده است و مرکب از أسپر یعنی سپر و آیین یعنی عادت و روش است. به نظر وی اسفراین سرزمین سلحشوران و جنگاوران بوده، چنانکه از دوره اشکانیان به عنوان دژ مستحکم پارتها به شمار می رفته است. اسفراین از دوره باستان در مسیر شاهراه تجارتی نیشابور به گرگان یعنی جاده ابریشم قرار داشته است و همواره به عنوان سدی در مقابل هجومها و حملات بوده و بدین جهت به چنین اسمی مشهور شده است. کشتارهای دسته جمعی بسیاری از مردمان این سامان ضمن فتنه های بزرگ تاریخ، حکایت از روحیه حماسی و دلاوریهای مردم اسفراین دارد. یاقوت حموی در این باره می گوید: اسفراینیان همواره با خود سپر و وسایل رزم حمل می کرده اند و از قدیم به حمل سپرها شناخته شده اند  به همین جهت شهرستان به نام أسپرایین نامیده شده است.

منابع متفق القولند که اسفراین در دوره ساسانیان به زیبایی و سرسبزی و نیکویی آب و هوا زبانزد بوده است. حادثه مهمی که در رابطه با تاریخ اسفراین درباره ساسانیان و وجه تسمیه آن شایان ذکر است، رویداد برکناری قباد پدر انوشیروان از پادشاهی (496م) و فرار ایشان از طریق استان ( نیشابور ) به همراه زرمهر فرزند شوخرا که قباد را در احیای تاج و تخت از دست رفته یاری نمود و توقف قباد در اسفراین و ازدواج وی با دختر مرزبان یا دهگان یا کنارنگ اسفراین و یا فریمان اسفراین است، چنانکه آبادانی و سرسبزی را   « مهرگان » نامید. سپس وی به سرزمین هپتالیان رفت و به جستجوی کمک نظامی بر آمد و بدان دست یافت و سرانجام به سال 499 میلادی به همراه سپاهیانش به مهرگان آمد و همسر و فرزند خود انوشیروان یا نوشین روان را همراه کرد و به مداین بازگشت از این رو انوشیروان را به انتخاب مادرش ایراندخت یا نیودخت به اسفراین و زادگاه وی در مداین، نیشابوری و اسفراینی می خواندند. وجه نامگذاری نوشین روان و مهرگان ( شادی روان ) نیز بی ارتباط با یکدیگر نیست، چنانکه « یاقوت» مهرگان را « فرح النفس » معنا کرده است. از آن جایی که اسفراین و ناحیه مهرگان قبل از اسلام از جمله پایگاههای رواج میتراییسم (مهرگرایی) بوده است و هنوز هم شواهد و قراین و مظاهر این آیین در این منطقه وجود دارد و جشن مهرگان نیز در قدیم جشن میترا یعنی خداوند نور و آفتاب بوده و از 16 مهرماه آغاز و تا روز21 مهرماه، یعنی رام روز پایان می پذیرفت و تا عهد اسلامی دربار غزنویان برگزار می شد ، نیز بی ارتباط با اینگونه نامگذاریها و اینگونه آیین نیست. چنانکه پادشاه خراسان در این روز خلعتهای خزانی ( پاییزی) و زمستانی را به سران سپاه می بخشیدند و مردم در « رام روز » به یکدیگر چنین دعا می کردند: « هزار سال بزی ».

 جشن مهرگان به خاطر هدایایی که توسط دهقانان ( زمینداران و صاحبان ملک ) به خلفای اموی داده می شد، در دوره اسلامی نیز با همان اهمیت قبل از اسلام خود باقی بوده است. بنا به گفته قلقشندی مؤلف صبح الاعشی: « بدین سبب کسری قباد اسفراین را مهرگان نامید، چون که مهرگان یکی از عیدهای ایرانیان و مطبوعترین اوقات فصلهای سال است و به خاطر سرسبزی و طراوت و خوشی هوای اسفراین بدین نام خوانده شده است. » یعقوب بن اسحاق کندی فیلسوف و موسقیدانان قرن دوم و سوم هجری در رساله موسیقی خود و ابن خرداد به جغرافیدان و موسیقیدان قرن سوم هجری در کتاب « مختارات من اللهو و الملاهی » که به کوشش پدر اگتاتیوس ( اغناطیوس ) چاپ و منتشر شده است

مهرگان و اسفراین را در زمره الحان هشتگانه موسیقی ایران زمین در دوره ساسانیان در عهد بهرام پنجم ساسانی بر شمرده اند. ابن الحان بنا به گزارش کندی عبارتند از: « 1. شسم 2. اپرن ( اپرین = افربن ) 3. اسپرایین 4. سبدار(شبدیز) 5. نیروزی ( نوروزی ) 6. مهرگان 7. مادز (ماهور) و...

 ابن خرداد نیز مقامها را بدین شرح نوشته است:1. بندستان 2. بهار 3. ماذر و استان (ماه در بستان) 4. شسم (نسیم) 5. قبه گبه یا گوه[3] احتمالاً همان جوین 6. ابرین ( آفرین ) 7. ابرنیه (ابزنه) 8. اسپراس ( اسپرایین، اسفرائین، اسفراین ).

مورخین قدمت تاریخی اسفراین را با قوچان( که در قدیم با نامهای آسااک، استائنه، استوا، خبوشان، خوجان، قوچان  بوده است،) یکی می دانند. با توجه به منابع و مآخذ و شواهد و قراین، به نظر آقای فسنقری (محقق و کارشناسی ارشد تاریخ)، منطقه اسفراین در ادوار تاریخی قبل از اسلام با نامهای استوئن، اسپرایین، مهرگان، و در دوره اسلامی با نام اسفراین که تحول یافته اسپرایین است، به حیات تاریخی خود ادامه داده است. اگر چه درباره گذشته بسیار دور اسفراین، منابع کمتر به آن پرداخته اند؛ اما آثار تاریخی، موقعیت جغرافیایی، سبک معماری شهر و نامهای آبادیهای آنکه هر کدام ریشه در نام اقوام، پادشاهان حاکم بر ناحیه، آداب و سنن و اعیاد خاص گذشتگان این سامان دارد، قراینی بسیار قوی و شواهدی قریب به یقین اند. امروزه بقایای کهندژ اسفراین کهن « شهر بلقیس » مشهور است