سامانه اینترنتی شهرستان اسفراین

شهرستان اسفراین

شهر ستان اسفراین

مقدمه

اسفراین یکی از شهرستان های استان خراسان شمالی است که با مساحت 5345 کیلومترمربع درجنوب شرقی استان واقع است. این شهرستان در دامنه جنوبی کوههای آلاداغ و جنوب و غرب کوه شاه جهان قرار گرفته است .از شمال به شهرستانهای بجنورد و شیروان ، از جنوب و جنوب غربی به شهرستان سبزوار ، از شرق به شهرستان های قوچان و سبزوار و از غرب به شهرستان بجنورد محدود است .  تاریخ نگاران گذشته نام اسفراین را به گونه های : اسفراین ، اسفرائین ،اسپرآئین ،اسپرآیین ،اسپراین ،سپرآئین ،سپهرآئین ، اسبراین ،سبراین .زابراین ثبت کرده اند. نام قدیمی شهر اسفراین را نیز مهرجان که معرّب مهرگان است ، دانسته اند . 

 آثار باستانی اسفراین

  با توجه به سابقه تاریخی و قدمت اسفراین ، آثار باستانی زیادی وجودی دارد که متاسفانه به دلیل عدم حفاظت صحیح در حال از بین رفتن است .   مهمترین این آثار عبارتند از :

1-  شهر بلقیس: شهر بلقیس که در حقیقت خرابه های شهر قدیمی اسفراین است که در 3 کیلومتری  شهر فعلی و سمت راست جاده سبزوار واقع شده است . این اثر از دو قسمت شهر و ارگ تشکیل می شده است. مجموعا 29 برج به اندازه های مختلف بر حصار آن ایجاد کرده اند . دروازه های ورودی قلعه در گوشه جنوب غربی است که در دو طرف آن دو برج قرار دارد .بر اساس اطلاعات موجود در سازمان میراث فرهنگی استان سفال های به عمل آماده نشان میدهد که این سفال ها که از نوع چینی های سبز رنگ و نوع مخصوص شاه عباسی میباشند که مربوط به دوره ی صفویه است.

2-  فقت دژ : در شمال شرقی اسفراین قریه نوشیروان واقع است که در قسمت شرقی آن حصاری است محکم که آنرا فقت دژ و بنای این محل را به قبادفیروز نسبت میدهند که آثار خرابه های آن در حال حاضر بر روی تپه ای  که بین قراء نوشیروان و دنج قرار دارد به چشم میخورد که بین اهالی آن حدود به علیقلیچ نوشیروان معروف است .

3-  تپه باستانی سارمران : این تپه در 500 متری جنوب روستای سارمران در غرب اسفراین واقع شده است . آثار سفالی پراکنده بر روی این تپه مبیّن دوره- های تاریخی و اوایل اسلام است و سفال های مطالعه شده اکثرا بدون لعاب و بعضا از نوع لعاب دار ساده ی اوایل اسلام میباشد.

4-  قلعه کهنه حسن آباد : در حاشیه روستای حسن آباد ، درشمال شرقی اسفراین واقع شده است . قلعه حسن آباد بر روی یک پشته طبیعی بنا شده ، طول آن 140 متر و عرض آن 70 متر میباشد قسمتی از حصار سنگی و چینه ای قلعه هنوز هم پا بر جاست و بلندی آن به 4 متر میرسد. ضخامت دیوار حصار در بخش های سالم یک متر است . واحدهای درون حصار کلا ً فرو ریخته و به نظر میرسد در سده های اخیر از این قلعه به عنوان تاسیسات دفاعی استفاده میشده است .

5-  قلعه قیصر: دو سه کیلومتر پایین تراز روستای بیدواز ، قلعه سفید است که همانند بیدواز آثار قدیمی در آن جا به چشم میخورد . از آن جمله بر فراز تپه ای محلی است که به آن قلعه قیصر می گویند .

6-  قلعه صعلوک : در دامنه های ارتفاعات آلاداغ که در غرب اسفراین واقع است در دره ای که دو دهکده ی توی و زاری قرار گرفته است ، در شمالی ترین نقطه آن بر فراز قله ای ، ضرابه ای چهار گوش و آسیابی از سنگ قرار دارد که بنام دژ صعلوک نامیده میشود و هم اکنون نیز اهالی اطراف آنرا قلعه صعلوک میخوانند .

7-  بند مهار: این بند در 2 کیلومتری جنوب شرق روستای کلاته سنجر و در جنوب شهرستان اسفراین واقع شده است در گذشته های دور این بند را بر روی رودخانه قره سو (کال شور) احداث کرده اند و از آب مخزن آن برای آبیاری اراضی کشاورزی روستاهای اطراف بند استفاده میکرده اند .

بند مهار سه دوره تاریخی ساسانیان ، سلجوقیان و مغول را در بر دارد .در دوره اول بنا با سنگ و ساروج ساخته شده و در دوره دوم برای مرمت آن از آجر استفاده شده و در دوران مغول پشت آن با خاک استحکام یافته است. در حال حاضر قسمت عمده این سد از بین رفته و فقط  بخشی از دیواره اصلی آن پابرجاست.

8-شهر باستانی سمنگان اسفراین : برخی از تاریخ نویسان ، به اشتباه سمنگان را سملقان شهرستان بجنورد دانسته اند .

سمنگان بر سر راه اسفراین به قوچان کنونی بوده که دو روستا در آنجا ساخته شده اند که یکی به نام سرخ  قلعه است و مردم آن ترک زبان اند و دیگری کریم آباد که کرد نشین اند . اهالی این دو روستا از قدیم و از گذشتگان خود شنیده اند که اینجا شهری بوده و امروز بلندترین  نقطه کوه شاه جهان را «تخته شهر» می نامند که باید ارگ شهر [سمنگان] بوده باشد و آثار برج و بارو هنوز در آن دیده میشود و سفال- های رنگی فراوان دارد و نشانگر آن است که این شهر بعدا در حملات مغول ویران شده است.

 9-سایر آثار:علاوه بر آثار فوق آثار پراکنده دیگری نیز در شهرستان اسفراین وجود دارد که شامل :

الف- قلعه های قدیمی، نظیر : قلعه گبر حصار، قلعه قلی ،قلعه ابدالی ها ،قلعه آردئین ،قلعه هما ،قلعه ارغیان ،قزلر قلعه واقع در کوه شاه جهان ، قزلرقلعه گنده خانی ،قزلر قلعه دنج و دو قلعه در روستای دولت آباد .

ب- غارها : از غارهای ناحیه اسفراین فقط غار نوشیروان واقع در روستای نوشیروان و غار عبادتگاه شیخ احمد ذاکر در روستای گورپان قابل توجه و دارای سابقه تاریخی است.

ج- خانقاه ها، نظیر :خانقاه آردین و خانقاه ابوبکر کتانی عارف بزرگ که در روستای کسرق واقع شده است .

د-درخت های کهنسال : درختهای کهنسال عبارتند از: 1- درخت سرو (ارس) واقع در شمال روستای کشتان .2- درخت چنار واقع در مسجد خواجه ها در محله قلعه نو .3- درختهای چنار مسجد کشتان .4-باقیمانده تنه درخت تنومند چنار مسجد علی بن ابی طالب در محله خرینان .5- درختهای چنار واقع در روستای روئین .در شهرستان اسفراین بیش از 25 مزار و بقعه وجود دارد که مورد احترام اهالی است . برخی از این مزارات عبارتند از:

  1-امامزاده احمد رضا (احمد بن موسی): بنای عظیم این امامزاده در حدود 40 کیلومتری غرب اسفراین و 8 کیلومتری جنوب غرب روستای کوران قرار گرفته است . شکل بنا عبارت از طرح مستطیلی عظیمی است که طول آن 29 متر و عرض آن 19 متر است در چهار جهت اصلی بنا چهار ایوان بزرگ تعبیه شده است ، ایوان های شرقی و غربی بصورت قرینه ساخته شده اند ، لیکن ابعاد آنها متفاوت است ، و دو ایوان شمالی و جنوبی کاملا قرینه میباشد .

در جبهه شرقی و غربی بنا، دو تالار عرضی موجود است ، ایوان شرقی به تالار عرضی شرق ، و ایوان غربی به تالار عرضی غرب باز میشود . این تالار نیز قرینه یکدیگرند .

2- امامزاده عبدالله کوران : بنای این امامزاده در 30 کیلومتری غرب اسفراین و 5 کیلومتری جنوب غرب آبادی کوران قرار گرفته است . این بنا در اصل دارای طرح مستطیل است که طول آن از بیرون 40/16 متر و عرض آن 11 متر است . طرح مستطیلی بنا از جبهه شمالی تقریبا به هم خورده و به صورت نامنظم درآمده است. داخل بنای امامزاده عبدالله ، چهارگوش و اندازه هرضلعش 5 متر است و دو طاقچه در داخل ، جلب توجه میکند ، جبهه غربی بنا از بیرون دارای راه پله ای است که به پشت بام ختم میگردد . در ورودی اصلی ، در ضلع جنوبی است و در دیگری در شمال وجود دارد که قابل استفاده نیست .

محفظه ای در بالای گنبد ایجاد شده که بصورت یک بادگیر هوای خنک را از طریق روزنه وسط گنبد به داخل بنا هدایت میکند .

صندوق چوبی مقبره مانند صندوق سایر بقاء این محل ، متعلق به دوره ی قاجاریه است و ابعاد آن 20/1×2 متر است . قسمتهای  فوقانی آن متلاشی شده و قسمت های مکتوب و حکاکی شده آن نیز به غارت رفته است .

3- شاهزاده زید: بنای شاهزاده زید در حاشیه شمالی روستای توی در غرب اسفراین واقع شده است. شاهزاده زید بنایی است 8 ضلعی که در چهار ضلع اصلی آن چهار ایوان کوچک وجود دارد . در ساختن ایوان های این بنا ، قرینه سازی کاملا رعایت شده است.

 در داخل این امامزاده قبوری از دوره صفویه وجود دارد که یکی از قدیمی-ترین سنگ قبرها به تاریخ 1072هجری و مربوط به میرمحمدصادق ولد میر-عبدالله است.

صندوق چوبی مقبره شاهزاده زید مانند سایر صندوق های امامزاده ها که در دوره ی قاجاریه احیا شده است که این کار د رسال 1329 هجری انجام شده است.

4- بقعه شیخ محمد رشیدالدین : این بقعه در 32 کیلومتری شمال شرق شهرستان و در حاشیه روستای بیدواز قرار گرفته است ، بنای بقعه شیخ محمد رشیدالدین دارای طرح 8 ضلعی است که گنبدی بر روی آن استوار شده است ، اندازه اضلاع بیرونی بنا 5/3 متر است و اضلاع داخلی بصورت جرزهای عمودی بالا رفته و به دو ردیف کتیبه گچ بری نفیس ختم میگردد این بنا در اصل دارای سه در ورودی در جبهه های شمالی و شرقی وغربی بوده که دوتای اولی را مسدود کرده و از ورودی غربی استفاده میگردد. از مجموع سه جفت در چوبی این بقعه ، در حال حاضر دو جفت بسیار نفیس آن در درون بنا نگهداری میشود که در بدنه آن نقش اسلیمی و ختائی به طرز زیبایی و چشم نوازی کنده شده است .

صندوق چوبی این بقعه یکی از با ارزشترین صندوق های باقی مانده از اواخر قرن نهم هجری است . ابعاد این صندوق 12/1×62/1 متر است و بوسیله دو قسمت کتیبه کنده کاری شده و خطوط هندسی و گل و بوته تزئین یافته است .

5- امامزاده شاهزاده جعفر:بنا به اعتقاد اهالی روستای کوشکی ، این امامزاده فرزند امام رضا (ع) میباشد و زیارتگاه مردم اسفراین و روستاهای اطراف است . بنای امامزاده در دوره های مختلف تعمیر شده است و بنای فعلی حدود دویست سال قدمت دارد .

6- آرامگاه شیخ آذری :این آرامگاه در جنوب شهر اسفراین و حدود  یک کیلو-متری شمال شرقی خرابه های شهر بلقیس (در صفحات قبل توضیح داده شده است) و در میان اراضی کشاورزی  واقع شده است . ساختمان بنا از خشت خام  ساخته شده سقف آن چوبی است ومقبره در وسط قرار گرفته است . وقبر حدود 80 سانتی متر از زمین بلندتر است و مزائیک شده و فاقد سنگ قبر است .

7-آرامگاه شیخ شاه علی اسفراینی: این مقبره که متعلق به عارف بزرگ، شیخ شاه علی اسفراینی از اقطاب سلسله ذهبیه است ، در باغ شخصی آن بزرگوار در محله قلعه نو خواجه ها واقع است . این بقعه در زمینی به مساحت 500 متر مربع قرار دارد و ستون گلی آن بر روی مقبره فرو ریخته است . این عارف معروف داماد و شاگرد شیخ رشید الدین محمد بیدوازی است.

این شهر، همان مکانی است که اکنون خرابه های آن به نام شهر بلقیس معروف است . اگر چه سابقه این شهر به پیش از اسلام می رسد اما آثار پراکنده در آن از دوران صفویه عقب تر نمی رود . آثار باقیمانده از تپه های این منطقه نشان از سکونت مردم ( حداقل از قرن پنجم هجری قمری ) دارد .

 اماکن مذهبی و میراث فرهنگی شهرستان اسفراین :

شهر بلقیس : آنچه به شهر بلقیس یا قلعه کهنه بلقیس معروف است ، باقیمانده بناهای خشت و گلی به شکل برج و بارو و تپه ماهور، در 3 کیلومتری شهر اسفراین است که به احتمال زیاد خرابه های شهر قدیمی اسفراین می باشد . در کاوشهای باستان شناسی سالها پیش ، در این محل، اشیاء و سفالهایی متعلق به دوران اولیه اسلام تا دوران صفویه دیده شده است . قلعه کهنه بلقیس ، برای مطالعه پیشینه اسفراین دارای ارزش فرهنگی درخور توجهی است . پیرامون قلعه کهنه که احتمالاً کهنه ترین اثر شهر است آثار و بقایایی از گستره شهر قدیم اسفراین به صورت تپه های پراکنده وجود دارد.

بقعه امامزاده احمدرضا: این بنا در 8 کیلومتری جنوب غرب روستای کوران و حدود 40 کیلومتری غرب شهر اسفراین واقع شده و شامل مجموعه ای از ایوانها و کانالها و گنبدخانه با مقبره اصلی به صورت بنایی مربع شکل است که قاعده آن به وسلیه گوشوارهایی به هشت ضلعی و در نهایت دایره تبدیل شده و بر فراز آن پوششی گنبدی شکل، قرار دارد.ساخت بنا ، به دوران صفویه برمی گردد اما در طول زمان ، تعمیرات و دگرگونیهای زیادی در آن صورت گرفته است . در اطراف بنا سنگ قبرهایی با تاریخ 1013 و 1016 ه.ق. مشاهده می شود.

بقعه شیخ محمد رشید الدین بیدوازی : این بقعه در 32 کیلومتری شمال شرق شهر اسفراین و در حاشیه روستای بیدواز قرار دارد و هشت وجهی و گنبد دار است . از امتیازات این بنا کتیبه های نفیسی است که با گچ و در دو ردیف در ارتفاع 3 متری و شش متری بدنه داخلی اجراء شده است . از جمله نفایس دیگر آن : درهای چوبی و صندوق بقعه است که با ظرافت و استادی ساخته شده است . بقعه بیدوازی که با سنگ و ملاط گچ بنا شده و متعلق به قرن 9 هجری می باشد ، در دوران صفویه مرمت شده است .

 یکی از رودخانه های اسفراین

قره سو مهمترین رودخانه حوزه آبریز دشت کویر است که آبهای سطحی منطقه وسیعی از شمال غربی خراسان و مناطق شرقی استان سمنان را جمع آوری و به کویر نمک می رساند. این رودخانه از ارتفاعات شرق اسفراین و دامنه های جنوبی بینالود سرچشمه می گیرد. شاخه های اولیه آن به نام های کال ولایت (رودخانه بام ) و اسفراین پس از سرچشمه گرفتن از این ارتفاعات در جنوب اسفراین به هم پیوسته و رودخانه کال شور جاجرم را به وجود می آورد. این رودخانه سپس وارد دره تنگی می شود و از میان کوههای هرده جوین گذشته و وارد منطقه ای به نام چهل دختران می گردد. از شرق به غرب ادامه جریان داده و از دهستان نصرت آباد ، حسین آباد و رحیم آباد عبور نموده وارد دشت گرمه جاجرم میگردد. رودخانه پس از عبور از شهر جاجرم به سمت جنوب تغییر مسیر می دهد و شاخه های مهمی را مانند جوین ، کال شور شاهرود را دریافت می نماید و سپس وارد دشتهای غرب سبزوار گردیده و کال شور سبزوار را دریافت می نماید. این رودخانه پس از طی باقیمانده مسیر خود و دریافت شاخه های متعدد وارد حاشیه دشت شمالی دشت کویر گردیده و در ریگزارهای آن فرو می رود.

این رودخانه به نام رودخانه ابریشم نیز نامیده می شود. و یک سیستم رودخانه با وسعت زیاد می باشد که که از نیشابور تا شاهرود و از اسفراین تا کویر نمک را دربر می گیرد و وسعت این حوزه آبریز به بیش از 60000 کیلومترمربع بالغ می گردد.

طول این رودخانه 450 کیلومتر می باشد . این رودخانه دارای جریان دائمی کمی به صورت زهکش آب زیرزمینی در فصول بدون بارندگی می باشد. در مناطق انتهایی بعلت غلظت زیاد املاح و شوری آب آن قابل استفاده نیست.

منبع:

 http://esfarayen12.persianblog.com/

لیست کل یادداشت های این وبلاگ

تولدت مبارک باشه
[عناوین آرشیوشده]